قرآن کریم رساترین پیام الهی برای بشریت است که مهمترین هدف آن، هدایت انسان به سمت فلاح و رستگاری است. از آنجاکه انسان سالم در انجام وظایف خود و رسیدن به رستگاری موفقیت بیشتری دارد، اسلام برحفظ سلامتی بدن و عدم تحمیل وظایف بیش از حد توان برخودتاکید می کند.

پیامبر اسلام(ص) با تاکید براینکه عقل سلیم نیازمند جسم سلیم است در کنار سایر علوم، علم طب را نیز برای دستیابی به تندرستی بدن ها محترم شمرد، و بر این پایه بود که پیامبر اکرم(ص) بیماران را برای درمان حتی نزد پزشکانی می فرستاد که هنوز به اسلام نگرویده بودند. و به دانش پزشکی گذشتگان از هر مرام و نژاد ارج می نهاد و مؤمنان را برآن می داشت که طب را نیز چون سایرتخصص ها در هر کجا و نزد هر کس که باشد بیابند و برآن دست به مداوای خویش پردازید که هر که دردی « تداووا فان الذی انزل الداء انزل الدواء » یازند.[ 1] و از پیامبر نقل است که

[ داد، درمان نیز داد.[ 2

روش و سیره پیامبر اکرم (ص) باعث ایجاد تمدن عظیمی توسط اعراب و ملتهای مسلمان شد و چشم جهانیان را

در تاریخ علم خود « پی یر روسو » خیره ساخت به گونه ای که رشد علوم پزشکی در جهان اسلام چنان اوج گرفت که

یکی از پادشاهان اروپا (منطقه باستیل) هنگامی که بیمار شد برای معالجه به نزد دشمنان خود یعنی » : می نویسد

[3].« مسلمانان به شهر قرطبه آمد

(سالیدین ایتالیا ) مسلمانان ایجاد نمودند.[ 4] و پزشکان صاحب نامی همچون زکریای رازی، ابوریحان بیرونی، و ابو

علی سینا آثار جاویدانی به جهان عرضه نمودند که تا کنون در مراکز علمی بزرگ دنیا مورد استفاده قرار می گیرند.

راز توجه مسلمانان به علوم مختلف همچون پزشکی را باید در پیام های قرآن کریم و مفسران آن یعنی پیامبر (ص)

و اهل بیت پیامبر جستجو کرد. در کنار دعوت عمومی آیات قرآن به دانش و تعمق و تفکر درپدیده های طبیعت،

موارد خاصی نیز وجود دارد که انسان را به تعلیم و تعلّم در شاخه های علوم پزشکی هدایت می کند.[ 5] شایداز همین

روی بوده است که در حوزه های علمیه علم طب، همچون سایر رشته های علوم تدریس م یشده است.

و از آنجا که انسان موجودی دو بعدی(مادی و معنوی) است ، قرآن کریم نیز به هر دو بعد نظر دارد و می خواهد جسم

و جان هر دو را شفا دهد.

آیات مرتبط با پزشکی و بهداشت روح و روان را م یتوان در دو دسته جداگانه مطرح نمود:

الف بهداشت روانی:

مورد بررسی قرار می دهیم. « روشهای عاطفی » و « روشهای رفتاری » « روشهای شناختی »

1 روشهای شناختی:

شناختها در صدد مقابله با تنیدگی ها بر می آید و به کمک توانایی فکری و ذهنی خود، با مشکل برخورد می کند. از

جمله روشهای شناختی م یتوان به موارد زیر اشاره نمود:

- ایمان به خدا: ایمان به خدا باعث می شود که فرد متکی بر موجودی شود که علم، قدرت و خیر خواهی بی نهایت

دارد، ولذا ترس و دلهره و اضطراب و تزلزل در فرد ایجاد نمی شود و احساس ب ینیازی و آرامش به او دست می دهد.

فتح/ 4 «... هوالذی انزل السکینه فی قلوب المؤمنین.... او (خدا) کسی است که آرامش را در دلهای مؤمنان نازل کرد »

- بینش فرد نسبت به وقوع سختی ها و مشکلات: در تعالیم اسلامی تأکید شده که طبیعت زندگی، آمیخته با

بلد/ 4 /.« ( لقد خلقنا الانسان فی کبد ما انسان را در رنج آفریدیم(زندگی او پر از رنجهاست » . سخت یهاست

بدین ترتیب اگر انسان وقوع سختیها را اجتناب ناپذیر بداند، خود را برای مقابله با آنها آماده می کند.

- توکل به خدا : توکل به خدا، پشتیبان قدرتمندی برای انسان در حل مشکلات است، آنان که توکل کرد هاند ناامید

و من یتوکل ...» . نشده و از انجام تکالیف نمانده اند و نگران آینده نیستند: چون در هر صورت به وظیفه عمل می کنند

« علی الله فهو حسبه ... و هر کس بر خدا توکل کند کفایت امرش می کند..طلاق/ 3

- اعتقاد به مقدرات الهی: چنین اعتقادی از مراتب بالای ایمان بوده و برآن تأکید شده است، چرا که این اعتقاد

قل لن یصیبنا الا ما کتب الله لنا هو مولینا .... بگو هیچ ». سازگاری فرد را با تبعات یک حادثه آسان تر خواهد کرد

حادثه ای برای ما رخ نم یدهد، مگر آنچه خداوند برای ما نوشته و مقرر داشته است؛ او مولا (و سرپرست)

« ماست....توبه/ 51

2 روشهای رفتاری:

در روشهای رفتاری، دستورات و توصیه های عملی، از جمله آداب برخورد و رفتار متقابل مورد نظر است. برخی از این

روشها عبارتند از:

صبر و خوشتن داری: تعالیم قرآنی، افراد را در شرایط تضادهای اجتماعی و مشکلات، به صبر و عکس العمل منطقی

دعوت می کند چرا که اگر فرد واکنشهای عجولانه و حساب نشده ای نشان ندهد دچار استرس کمتری خواهد شد.

تفریحات سالم :مقتضای فعالیت و کار مداوم، وارد آمدن فشار جسمی و روحی بر فرد است، و لذا باید تفریحات

و.....

ازدواج و روابط خانوادگی: اسلام به ازدواج و روابط خانوادگی بسیار اهمیت می دهد و از عزلت و گوشه گیری نهی

و من ءایاته ان خلق لکم من » . می کندکه این خود حکایت از تأثیرعمیق دینی، اجتماعی و روانی آن بر فرد است

انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها....واز نشانه های او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان

« آرامش یابید... روم / 21

حمایت اجتماعی: گستره حمایت اجتماعی در اسلام، از محدوده کوچک خانواده آغاز می شود و خویشاوندان،

انما المؤمنون اخوه ... مؤمنان برادر ». همسایگان، شهروندان، و حتی به گونه ای کل جامعه بشری را در بر می گیرد

« یکدیگر هستند... حجرات/ 10

-3 روشهای معنوی -عاطفی:

مواجهه با مشکلات و حل آنها یاری می رساند.

اَلا بذکرالله تطمئن القلوب آگاه باشید، تنها با ....»، یاد خدا: یکی از اموری که به انسان آرامش می بخشد یاد خداست

و این موضوع باعث ایجاد آرامش زود هنگام در روان و جسم فرد ،« یاد خدا دلها آرامش می یابد. رعد/ 28

ثم تلین جلودهم و قلوبهم الی ذکرالله...سپس برون و درونشان نرم و متوجه ذکر خدا می شود... زمر/ 23 ...»، می شود

و من اعرض عن ذکری فان له معیشه ضنکا...و هر کس از »، ودر مقابل دوری از یاد خدا ، زندگی را دشوار می سازد ،«

« یاد من روی گرداند، زندگی(سخت و) تنگی خواهد داشت... طه/ 124

امن یجیب المضطر » ، دعا: یاری خواستن از قدرت بی نهایت خداوند نوعی رابطه بین انسان و پروردگار برقرار م یسازد

« اذا دعاه و یکشف السوء ....یا کسی که دعای مضطر را اجابت می کند و گرفتاری را بر طرف می سازد.....نمل/ 62

واستعینوا بالصبر و الصلوه.... از صبر و نماز یاری » ، نماز: راز و نیاز با خدا با آداب مخصوص بصورت منظم می باشد

« بجویید... بقره/ 45

توسل: توسل به ائمه معصومین (علیهم السلام) و اولیای خدا، برقراری ارتباط با کسانی است که در نظام هستی قدرت

تصرفی بیش از سایر انسانها دارند و دارای صفات والای اخلاقی هستند. از همین روی فرد به نیرویی ماورای طبیعی

[ درماندگی نمی کند.[ 6

ب- بهداشت جسمانی:

باعث جلوگیری از بیماریها می شود. و البته با پیشرفت علوم پزشکی مصالح و حکمت های آنها بیشتر آشکار

:[ خواهدشد.در این قسمت به موارد زیر می توان اشاره نمود[ 7

دعوت به خوردن غذاهای پاکیزه و پرهیز از غذاهای مضر: قرآن کریم از طرفی انسان را به خوردن غذاهای پاک و

یا ایها الذین ءامنوا کلوا من طیبات ما رزقناکم .... ای کسانیکه ایمان آورده اید! از نعمتهای پاکیزه ای ». تامین می کند

و کلوا مما رزقکم الله حلالا طیباً ....و از نعمتهای حلال و پاکیزه ای » ، « که به شما روزی داده ایم بخورید...بقره/ 172

« که خداوند به شما روزی داد هاست، بخورید.مائده/ 88

و یحرم علیهم الخبائث. ...» . حرمت خوردن چیزهای پلید: اسلام غذاهای پلید و خبیث را حرام کرده است

خبائث به چیزهایی گفته می شود که پلید است، یعنی امور پست و ، « ..ناپاکیها را بر شما حرام می کند... اعراف / 157

فاسد و متعفن که تنفر آمیزند و طبع انسان آنها را نم یپسندد و از نظر پزشکی برای سلامت انسان ضرر دارد.

کلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لا یحب ..» . پرخوری و اسراف: پرخوری و اسراف در قرآن مورد نکوهش قرار گرفته است

« المسرفین .(از نعمتهای الهی)بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نم یدارد.عراف/ 31

و لذا اگر تغذیه از حالت اعتدال خارج شود برای انسان ضرر دارد و سلامت جسمی او را به خطر می اندازد.

انما حرم علیکم المیته و الدم و لحم الخنزیر.... خداوند، تنها » : ممنوعیت خوردن گوشت مردار و خون وگوشت خوک

« (گوشت) مردار، خون، گوشت خوک و ... را بر شما حرام کرده است ....بقره/ 173

یا ایها الذین ءامنوا انما الخمر والمیسر و الانصاب و الازلام رجس من عمل الشیطان » : ممنوعیت نوشیدن شراب

فاجتنبوه لعلکم تفلحون. ای کسانی که ایمان آورده اید! شراب و قمار و بتها و ازلام(نوعی بخت آزمایی)، پلید و از

« عمل شیطان است، از آنها دوری کنید تا رستگار شوید. مائده/ 90

1] . عیسی بک، احمد، تاریخ بیمارستانها در اسلام، ترجمه نورالله، کسایی،مؤسسه توسعه دانش و پژوهش ایران، ]

. چاپ اول 1371 ، ص 4

. 2] . حسن زاده آملی، حسن، طب و طبیب و تشریح، نشر الف.لام .میم، چاب اول ، 1381 ،ص 51 ]

3] . رضایی اصفهانی، محمد علی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن،جلد دوم، نشر کتاب مبین، چاپ دوم، 1381 ،ص ]

. 4] . همان، ص 298 ]

. 5] . همان، ص 299 ]

6] . دیماتئو، رابین، روانشناسی سلامت،ترجمه مسعود آذربایجانی و همکاران،جلد دوم،انتشارات سمت،چاپ ]

. 762- اول، 1378 ،ص 750

. 315- 7] . ر.ک. رضایی اصفهانی ص 304 ]

نویسنده: محمدرضا حاتمی

منبع :مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه