مولانا را همچون بسیاری از پژوهشگران، نظر بر این است که قرآن دارای ظاهری و باطنی است. عامه مردمان به ظاهر قرآن استدلال م یکنند و بدان تمسک م یجویند، اما خواص از آن معانی دیگر می فهمند؛ مفاهیمی که جز اولیای خدا توانایی فهم آن را ندارند. جمع صورت با چنین معنی ژرف نیست ممکن جز ز سلطانی شگرف
(دفتر سوم)
در طول تاریخ خوارج، با ظاهرنگری و فرم گرایی بدون توجه به محتوا رشته های چندین و چندساله را پنبه کردند و نقش ایادی معاویه در دامن زدن به
این سطحی نگری بسیار زیاد بود. بدین سبب است که مولانا در مثنوی این همه توضیحات را در قالب اشعاری بس زیبا و دلنشین م یدهد.
حرف قرآن را بدان که ظاهر یست زیر ظاهر، باطنی بس قاهری ست
زیر آن باطن، یکی بطن سوم که در او گردد خردها جمله گم
بطن چهارم از نُبی( 1) خود کس ندید جز خدای بی نظیر بی ندید
(دفتر سوم)
و اندرز م یدهد که:
تو ز قرآن ای پسر ظاهر مبین دیو، آدم را نبیند جز که طین
ظاهر قرآن چو شخصِ آدم یست که نقوشش ظاهر و، جانش خف یست
(دفتر سوم)
جلال الدین رومی از معدود رازدانانی است که در طول تاریخ بشر، خانواده بشری به خود دیده است و این فراهم نشده است جز ب هواسطه تقوا و
حراست نفس خود از عواملی که سد حرکت او در راه کمال شوند تقوایی بی نظیر که یک نمون هاش آفرینش مثنوی معنوی است.
ای مؤمنان اگر تقوا پیشه باشید و از خدا پروا کنید خداوند قوه تمییز حق از ؛«... یا ایهاالذین امنوا ان تتقواالله یجعل لکم فرقانا » : قرآن کریم می فرماید
می گوید: « فرقان » باطل را به شما عطا می کند. (انفال: 29 ) مولانا در توضیح
فرق بنهادم میان خیر و شر فرق بنهادم ز بد هم از بتر
(دفتر پنجم)
مهمترین پیامی که پیامبران برای قاطبه بشریت آورده اند، خدامحوری و معادباوری است. مولانا در تبیین این دو اصل مهم، یعنی مبدأ و معاد
توضیحاتی می دهد و م یسراید:
گر سمای نور بی بارید ه نیست هم زمین تار بی بالیده نیست
یؤمنون بالغیب م یباید مرا زان ببستم روزن فانی سرا